กรมการข้าว

กรมการข้าว เป็นหน่วยงานระดับกรม ในสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ของไทย มีหน้าที่ศึกษาวิจัยสำหรับข้าวในประเทศไทย มีหน่วยงานส่วนภูมิภาค คือ ศูนย์เมล็ดพันธุ์ข้าว 23 แห่ง และ สำนักวิจัยและพัฒนาข้าว มีศูนย์วิจัยข้าวอีก 27 แห่ง ร่วมแล้วมีศูนย์ฯ ส่วนภูมิภาคตามจังหวัดต่าง ร่วม 50 ศูนย์ กรมการข้าวนั้นเริ่มต้นจากความคิด พ.ศ. 2459 โดยมีพระยาโภชากร (ตรี มิลินทสูต) เป็นหัวหน้า

ในวงการราชการที่เกี่ยวข้องกับการข้าวไทย เริ่มมีการดำเนินการตั้งแต่รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งกระทรวงเกษตราธิการ ซึ่งในปี พ.ศ. 2444 ได้มีการจัดตั้งกรมช่างไหม และมีการประกวดพันธุ์ข้าวเป็นครั้งแรกในประเทศไทยที่เมืองธัญบุรี ในปี พ.ศ. 2450 ต่อมาได้มีการเปลี่ยนชื่อกรมช่างไหมเป็น "กรมเพาะปลูก" มีหน้าที่ทำการค้นคว้าทดลองเกี่ยวกับพันธุ์พืช การเพาะเลี้ยงไหม ปศุสัตว์ และการเพาะปลูก จนกระทั่งมีการจัดตั้ง สถานีทดลองคลองรังสิต นับเป็นสถานีทดลองข้าวแห่งแรกของไทย ที่ตำบลคลองหก อำเภอธัญบุรี จังหวัดปทุมธานี

ในปี พ.ศ. 2478 มีการจัดตั้ง "แผนกข้าว" ขึ้นในสังกัดกองขยายการกสิกรรม กรมเกษตรและการประมง (หรือกรมการกสิกรรมในเวลาต่อมา) ซึ่งในปี พ.ศ. 2481 ได้ยกฐานะแผนกข้าวขึ้นเป็น "กองการข้าว" และมีการสถาปนา "กรมการข้าว" ในวันที่ 16 กันยายน พ.ศ. 2496 ต่อมาในปี พ.ศ. 2515 ได้มีการยุบรวมกรมการข้าว เข้ากับกรมกสิกรรมอีกครั้ง จึงทำให้กรมการข้าว มีฐานะเป็นกองการข้าว สังกัด กรมวิชาการเกษตร และเปลี่ยนชื่อเป็น "สถาบันวิจัยข้าว" ในปี พ.ศ. 2525

ในปี พ.ศ. 2547 ได้มีการจัดตั้งหน่วยงานที่ทำหน้าที่กำกับดูแลข้าวไทยขึ้น มีชื่อว่า "สำนักงานข้าวแห่งชาติ" มีฐานะเทียบเท่ากรม จนกระทั่งวันที่ 15 มีนาคม พ.ศ. 2549 พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรมให้จัดตั้งกรมการข้าว ได้ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เป็นผลให้เกิด "กรมการข้าว" ขึ้นจนปัจจุบัน

โดยจัดตั้งกรมการข้าวในครั้งนี้ มีหลักการและเหตุผลซึ่งระบุในท้ายพระราชบัญญัติ ความว่า "เนื่องจากข้าวเป็นพืชที่มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อเศรษฐกิจไทย แต่ปัจจุบันหน่วยงานที่รับผิดชอบเกี่ยวกับเรื่องข้าวมีอยู่หลายหน่วยงานและกระจัดกระจายอยู่ตามส่วนราชการต่าง ๆ ในกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จึงสมควรให้มีการจัดตั้งกรมการข้าวขึ้นมีฐานะเป็นส่วนราชการระดับกรมเพื่อทำหน้าที่รับผิดชอบดูแลเรื่องข้าวโดยเฉพาะ ให้ครอบคลุมถึงการปรับปรุงพัฒนาการปลูกข้าวให้มีผลผลิตต่อพื้นที่และคุณภาพสูงขึ้น การพัฒนาพันธุ์ การอนุรักษ์และคุ้มครองพันธุ์การผลิตเมล็ดพันธุ์ การตรวจสอบรับรองมาตรฐาน การส่งเสริมและเผยแพร่เพื่อพัฒนาชาวนา การแปรรูปและการจัดการอื่น ๆ เพื่อเพิ่มมูลค่าข้าว รวมทั้งการตลาดและการส่งเสริมวัฒนธรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับข้าว จึงจำเป็นต้องตราพระราชบัญญัตินี้"

หน่วยงานในสังกัดกรมการข้าวตาม กฎกระทรวงแบ่งส่วนราชการกรมการข้าว กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ พ.ศ. 2557

องค์ความรู้เรื่องข้าว (Rice Knowledge Bank- RKB) เป็นการรวบรวมความรู้เรื่องข้าวโดยจัดทำขึ้นบนพื้นฐานของเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารจากนักวิชาการหลากหลายสาขาวิชาของสำนักวิจัยและพัฒนาข้าว กรมการข้าว ได้รวบรวมข้อมูลไว้อย่างกว้างขวางเสมือนห้องสมุดดิจิตอล ซึ่งตอบสนองด้านการสืบค้นข้อมูล เพื่อการถ่ายทอดเทคโนโลยีในงานส่งเสริม อยู่ในรูปแบบซีดีข้อมูล และรูปแบบเว็บไซต์ออนไลน์ โดยได้รับความร่วมมือจากสถาบันวิจัยข้าวนานาชาติ (The International Rice Research Institute - IRRI) ในการจัดทำภายใต้โครงการ Linking Extension and Research Needs through Information Technology (LEARN-IT) และมีธนาคารพัฒนาเอเชีย (Asian Development Bank - ADB) ให้การสนับสนุนงบประมาณ

องค์ความเรื่องข้าว ประกอบด้วย สาระน่ารู้เรื่องข้าวทุกด้าน นับตั้งแต่ด้านพันธุ์ เทคโนโลยีการผลิต การอารักขาข้าว เครื่องจักรกลการเกษตร ตลอดถึงด้านการแปรรูปข้าว

เชื่อถือได้–เนื้อหา ในองค์ความเรื่องข้าวได้มาจากนักวิชาการ ผู้มีความรู้และความเชี่ยวชาญในสาขาต่าง ๆ ร่วมกันรวบรวมข้อมูล ตรวจสอบ และแก้ไขความถูกต้อง ก่อนที่จะมาอยู่ในรูปแบบที่พร้อมใช้งาน

อุปสงค์นำ–องค์ความเรื่องข้าว บรรจุเนื้อหาสาระครบถ้วนทุกด้าน เพื่อตอบสนองผู้ใช้กลุ่มต่าง ๆ ได้เลือกใช้ในส่วนที่ต้องการ

เพิ่มคุณค่า–องค์ ความเรื่องข้าว ได้ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ซึ่งเป็นเทคโนโลยีล่าสุด มาใช้ในการรวบรวมข้อมูล และใช้เป็นเครื่องในการนำเสนอ

ใช้งานง่าย–องค์ความเรื่องข้าว มีเป้าหมายหลัก คือ เพื่อการถ่ายทอดสู่ชาวนา จึงอยู่ในรูปแบบที่ใช้งานง่าย