การรบที่ปราจีนบุรี เป็นการรบของกองทัพอาสาภายใต้การนำของกรมหมื่นเทพพิพิธ โดยมีจุดประสงค์เพื่อช่วยกรุงศรีอยุธยามิให้เสียแก่พม่า ระหว่างสงครามคราวเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง โดยตั้งกองทัพไว้ที่ปราจีนบุรี แต่ยังไม่ทันจะออกปฏิบัติการ กองทัพพม่าก็ชิงโจมตีก่อนจนกองทัพอาสาสลายตัวไป
กรมหมื่นเทพพิพิธเดิมเคยถูกคุมขังอยู่ที่เมืองจันทบุรี หนีลาผนวช และชวนชาวเมืองทั้งหลายอาสามาช่วยกรุงศรีอยุธยา เมื่อประมาณเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2309 ได้กำลังพลกว่า 10,000 นาย ยกมาตั้ง ณ ปราจีนบุรี แถบปากน้ำโยทะกา
คนในกรุงศรีอยุธยาทั้งหลายได้ทราบกิตติศัพท์ต่างก็พากันหนีไปเข้าร่วมด้วยเป็นจำนวนมาก รวมทั้งข้าราชการที่มีชื่อเสียงหลายคน เช่น พระยารัตนาธิเบศร์ซึ่งดำรงตำแหน่งจตุสดมภ์วัง
ไม่ว่ากองทัพดังกล่าวจะถูกจัดตั้งขึ้นด้วยจุดประสงค์ใดก็ตาม แต่รัฐบาลอยุธยาภายใต้ราชวงศ์บ้านพลูหลวงเน้นการรักษาเสถียรภาพทางการเมืองของ จากที่กรมหมื่นเทพพิพิธเคยมีประวัติคิดแย่งราชสมบัติมาก่อน ทางการจึงส่งกองทัพออกไปปราบ หมายจะจับตัวกรมหมื่นเทพพิพิธ แต่ทำการรบหลายครั้ง ก็ไม่ปรากฏผลแพ้ชนะ
มังมหานรธาทราบว่ามีกองทัพจะมาช่วยกรุงศรีอยุธยา จึงให้เมขะระโบกับแนกวนจอโบนำทหาร 3,000 นายไปยังปากน้ำโยทะกา กองทัพพม่าสามารถตีทัพหน้ากรมหมื่นเทพพิพิธแตก หมื่นเก้า หมื่นศรีนาวาก็ตายในที่รบ กองทัพอาสาทั้งหลายก็สลายตัวไปหลังจากนั้น
ผู้บัญชาการทั้งสองของพม่าทราบว่ามีกองกำลังขนาดใหญ่อยู่ที่ปราจีนบุรี จึงรายงานต่อมังมหานรธาให้จัดกองทัพบกและกองทัพเรือมายังปราจีนบุรีด้วยเช่นกัน
กรมหมื่นเทพพิพิธทราบว่าพม่าส่งกองทัพบกและกองทัพเรือมายังปราจีนบุรี ก็ไม่คิดอยู่ต่อสู้ จึงหนีไปยังนครราชสีมา กองทัพอาสาเห็นนายของตนหนี จึงสลายตัวไปเช่นกัน
