สกุลส้ม

ชนิดCitrus aurantifolia—มะนาวCitrus maxima—ส้มโอCitrus medica—ส้มซ่า & ส้มโอมือCitrus reticulata—ส้มแมนดาริน & ส้มเขียวหวานพันธุ์ผสมหลักๆCitrus ?sinensis—ส้มเช้งCitrus ?paradisi—ส้มเกรพฟรุตCitrus ?limon—เลมอนCitrus ?latifolia—มะนาวตาฮิติดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่หน้าพันธุ์ผสมอื่นๆ

สกุลส้ม (Citrus) อยู่ในวงศ์ Rutaceae มีต้นกำเนิดในเขตร้อนและเขตร้อนชื้นเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เป็นไม้พุ่มขนาดใหญ่หรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก สูง 5-15 เมตร มีหนามที่ต้น มีใบแบบสลับและเป็นไม้ไม่ผลัดใบ ออกดอกเดี่ยวหรือเป็นช่อดอกขนาดเล็ก แต่ละดอกมีเส้นผ่านศูนย์กลาง 2-4 ซม. มีกลีบดอกสีขาว 5 กลีบ (น้อยชนิดมี 4 กลีบ) และมีเกสรตัวผู้จำนวนมาก ปกติดอกมีกลิ่นหอม ผลกลมจนถึงยาว ขนาดยาว 4–30 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลาง 4–20 ซม. พืชสกุลนี้มีความสำคัญทางการค้า โดยหลายชนิดมีการปลูกเพื่อนำผลไปกินสดๆหรือคั้นเป็น น้ำผลไม้

ผลมีกลิ่นหอม เนื่องจากมีสาร ฟลาโวนอยด์ และ ลิโมนอยด์ (ซึ่งจะเปลี่ยนเป็นสาร เทอร์พีน) ในเปลือกและในน้ำ นอกจากนี้น้ำมี กรดซิตริกจำนวนมากจึงทำให้มีรถเปรี้ยว และเป็นแหล่ง ไวตามินซี และ ฟลาโวนอยด์

อนุกรมวิธานในสกุลส้มนี้มีความซับซ้อน และ ไม่ทราบจำนวนชนิดที่แน่นอนในธรรมชาติ หลายชนิดที่รู้จักเป็นพันธุ์ผสม พืชในสกุลส้มที่นำมาปลูกกันอาจได้มาจาก 4 ชนิดที่เป็นชนิดดั้งเดิม พันธุ์ผสมหลายชนิดที่พบมากในธรรมชาติ และที่นำมาปลูกกัน รวมถึงชนิดที่มีความสำคัญทางการค้า เช่น ส้มเช้ง ส้มเกรพฟรุท เลมอน มะนาว และ ส้มเขียวหวาน จากงานวิจัยเร็วๆนี้ได้แสดงว่าพืชในสกุลที่ใกล้เคียง เช่น สกุลส้มคัมควอท สกุลส้มสามใบ และสกุลพื้นเมืองของออสเตรเลีย Microcitrus และ Eremocitrus ควรถูกจัดรวมอยู่ใน สกุลส้ม ในปัจจุบันนักพฤกษศาสตร์หลายท่านจัดสกุลพื้นเมืองของออสเตรเลีย Microcitrus และ Eremocitrus อยู่ใน สกุลส้ม.

พืชในสกุลส้มเกิด พันธุ์ลูกผสม ได้ง่ายมาก (เช่น เมล็ดที่โตจาก มะนาวตาฮิติ สามารถให้ผลที่ใกล้เคียงส้มเกรฟฟรุตได้) พืชในสกุลส้มที่ปลูกเป็นการค้าทั้งหมดใช้กิ่งตอน ของ สายพันธุ์ที่ต้องการ มาปลูกบนต้นตอที่ต้านทานโรค และทนทาน

สีของผลไม้สกุลส้มจะมีสีสดเฉพาะในเขตภูมิอากาศที่หนาวเย็น ส่วนในเขตภูมิอากาศร้อน ผลของต้นไม้สกุลส้มจะยังมีสีเขียวอยู่แม้ว่าจะโตเต็มที่ จึงมักถูกเรียกว่า "ส้มสีเขียว" ต้นมะนาวเป็นตัวอย่างหนึ่งซึ่งมีไวต่อสภาพอากาศเย็นมากดังนั้นจึงไม่เคยถูกทิ้งในสภาพอากาศที่เย็นเหมาะสมพอจะสร้างสีสดได้ ถ้าผลมะนาวถูกทิ้งไว้ที่ต้นให้อยู่ข้ามฤดูหนาว ผลจะเปลี่ยนเป็นสีเหลือง ไม้ในสกุลส้มหลายชนิดจะถูกเก็บตั้งแต่ยังมีสีเขียวและไปสุกขณะที่ขนส่งไปยังร้านค้า

ต้นไม้ในสกุลส้มปกติจะไม่ทนทานต่อความเย็นกว่าจุดเยือกแข็ง ส้มบางพันธ์ในชนิด Citrus reticulata มีแนวโน้มเป็นชนิดทั่วไปที่ทนทานต่อความเย็นที่ตำกว่าจุดเยือแข็งได้มากที่และสามารถอยู่รอดได้ระยะเวลาสั้นๆในอุณหภูมิ ?10 องศาเซลเซียส แต่ในความเป็นจริงอุณภูมิที่เหมาะสมเพาะปลูกต้องไม่ตำกว่า ?2 องศาเซลเซียส พันธุ์ผสมบางชนิดทนทานต่ออุณหภูมิที่ตำกว่าจุดเยือกแข็งแต่ไม่สามารถให้ผลที่มีคุณภาพดีได้ ส่วนพืชที่ใกล้เคียงคือ ส้มสามใบ (Poncirus trifoliata) สามารถอยู่รอดได้ในอุณหภูมิที่ตำกว่า?20 องศาเซลเซียส ผลมีรสชาติฝาดและไม่สามารถกินผลสดได้ ต้องนำไปประกอบอาหาร

ต้นไม้ในสกุลส้มเจริญเติบโตดีที่สุดในที่มีแสงแดดแรง มีความชื้นพร้อมกับดินอุดมสมบูรณ์ และปริมาณน้ำฝนหรือการชลประทานที่เพียงพอ

สกุลส้ม เชื่อว่ามีต้นกำเนิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ก่อนที่มนุษย์จะนำมาทำเกษตรกรรม, มีจำนวนชนิดเพียงเล็กน้อย:

เรียงตามพันธุ์รุ่นพ่อแม่ พันธุ์ลูกผสมและพันธุ์ต่างๆแต่ละพันธุ์ผสมมาจาก (อย่างน้อย) รุ่นพ่อแม่ 2 ชนิด, จึงมีรายชื่อซ้ำได้