แหล่งโบราณคดีเมืองศรีมโหสถ

แหล่งโบราณเมืองศรีมโหสถ เคยเป็นที่ตั้งของเมืองในสมัยโบราณ เมื่อราวพุทธศักราช 300 โดยที่กรมศิลปากรได้ทำการขุดค้นและศึกษาหลักฐานต่างๆ ปรับปรุงโบราณสถานมาตั้งแต่เมื่อปี พ.ศ.2529 แหล่งโบราณคดีเมืองศรีมโหสถอยู่ในเขตตำบลโคกปีบ อำเภอศรีมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี โดยมีที่ตั้งอยู่ในบริเวณ 3 หมู่บ้านด้วยกัน ได้แก่ บ้านสระมะเขือ บ้านโคกวัด และบ้านหนองสะแก เมืองนี้มีชื่อเรียกอื่นๆ อีกว่า เมืองอวัธยะปุระ

เมืองโบราณศรีมโหสถแห่งนี้ อยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของตัวเมืองปราจีนบุรี ห่างออกไปประมาณ 20 กิโลเมตรท่านั้น ใกล้ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 319 และอยู่ห่างจากตัวอำเมือศรีมโหสถไปทางทิศตะวันออกเล็กน้อย

พื้นที่เมืองโบราณนี้ มีความกว้าง 700 เมตร ยาว 1,550 เมตร เนื้อที่ทั้งหมด 742 ไร่ 2 งาน 25 ตารางวา ลักษณะของพื้นที่เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า แต่มุมทั้งสี่มน ทำให้พื้นที่คล้ายกับวงรี มีคันดิน คูน้ำล้อมรอบ ส่วนภายในมีเนินดินและสระน้ำกระจายหลายแห่ง โดยมีสระใหญ่สองแห่งเรียกว่า สระมรกต และสระบัวล้า ซากโบราณสถานที่พบ มีเทวาลัยของพระนารายณ์ในลัทธิพราหมณ์ฮินดู และมีเทวรูปสลักจากหินทราย เป็นรูปเทพเจ้าต่างๆ ได้แก่ พระนารายณ์ พระวิษณุ พระพิฆเณศ นอกจากนี้ยังมีศิงลึงค์ศิลาด้วย ขณะเดียวกันก็มีการขุดค้นพบพระพุทธรูปสมัยทวาราวดี ทั้งสลักจากศิลา และหล่อด้วยสำริด และยังมีโบราณวัตถุอื่นๆ เป็นจำนวนมาก ส่วนด้านนอกของเมืองศรีมโหสถนั้น ยังมีหลักฐานบ่งบอกถึงความเจริญรุ่งเรืองในอดีต และร่องรอยของชุมชนขนาดใหญ่ด้วย ปัจจุบันโบราณวัตถุที่พบในแหล่งโบราณคดีเมืองศรีมโหสถ ได้นำไปจัดเก็บไว้ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ปราจีนบุรี